HASAN ÇAĞLAYAN RESİMLERİNDE MODERN FRESKO VE ARTİSTİK FOSİLİZM
Paul Klee insan olarak sanatçının doğayla ilişkisini “kaçınılmaz bir zorunluluk” olarak görür ve sanatçıyı da “sanatçı insandır, doğanın tabanında, doğanın parçası olduğu için, o da doğadır” diyerek tanımlar. Doğa; evrensel düzen içinde varlığını sürdürürken, doğada var olan bütün canlılar da; doğanın düzenine uygun olarak yaşarlar. Doğanın bir parçası olan insan da; diğer canlılar gibi, bir taraftan doğanın düzeni içinde yaşamını sürdürür, bir taraftan da; “kendi aklının eseri olan yeni bir düzeni” doğaya dayatır. İnsan aklını doğaya ekleyerek sanatı ve teknolojiyi geliştirmiştir.
Sanatçının doğa ile çok yönlü ilişkisi, sanatçının yaratıcı düşüncesini ve temel felsefesini, biçim yaratma sürecini, yaratma eylemi sırasında kullanacağı malzeme ve teknoloji seçimini etkiler. Yaşam eylemsel bir bütünlük ve tutarlılık gerektirir. Sanatçı olarak insan; doğa içinde gözlemlerinden, deneyimlerinden çıkarımladığı sonuçlar üzerine “sanatçı kimliğini” inşaa eder. Sanatçı kimliğinin inşaa süreci tasarım, mantık ve algının etkin olduğu bir akıl yürütme sürecidir. Kendine özgü sanat disiplini kuralları ile formüle edilen bu süreçte sanatçı; kendini farklı ve mükemmel bir uyumla anlatabileceği biçim ve imge zenginliğini yaratırken, diğer taraftan; bunu hangi malzeme ve teknoloji ile yapabileceğine karar verir. Hatta kendi malzemesini ve teknolojisini yaratır.
“Doğa benim yaşam kaynağımdır, doğa yok olursa yaşam da yok olur” diyen Hasan Çağlayan yok olan yaşamın sırrını yine doğada gören sanatçılarımızdan biri. Doğa ile ilişkisinde “tutkuya dayanan sevgi-korumaya dayanan saygı” hemen hissedilir. ‘Yaşamın başlangıç ve bitiş öyküsünün’ doğadaki en çarpıcı kanıtı fosillerdir. Pompei’den çıkarılmış taşlaşmış insan bedenlerinden etkilenerek çalıştığı ”Fosilleşmiş Bedenler” ismini verdiği seri resimlerinde kendine özgü “fosilizm” olarak tanımladığı doğa felsefesine dikkat çekerek, bizleri; yoğun emekle biçimlendirilmiş çok katmanlı bir plastik- estetik oluşum sürecine tanık etmektedir.
Paleontoloji biliminin ilgi alanına giren fosiller, jeolojik geçmişe dair önemli bir bilgi kaynağıdır. Geçmiş hayatlara dair en önemli bulgulara fosiller sayesinde ulaşırız. Dünyanın geçmişinde canlıların nasıl yaşadığı, nasıl beslendiği, nasıl göründüğü gibi konuları anlamamıza olanak sağlar. Böylesine uzun yıllara dayalı doğa oluşumunu sanatına taşımasında eğitimi sırasında ilgilendiği paleolitik dönem sanatının gizemli etkisi vardır. Kaya yüzeyindeki dokuların estetik form zenginliği resminin başlangıç noktasıdır. Paleolitik dönem mağara duvarları resimleri, kaya yüzeylerindeki petrogiliflerin yalın ama derinlikli anlatımı resminin tematik ilgi alanı olmuştur. Bu temaya uygun oluşturduğu imgeleri en iyi anlatabilmemin yolu olarak ‘fosilleştirme’ tekniğini seçmiş, imgeleri katman, katman taş-kaya yüzeylerindeki doku efektlerinin arasına gizleyerek, tual yüzeyinde artistik fosilleşme süreci yaratmıştır. Hasan ÇAĞLAYAN’ın Evrensel değerlere ulaşmış bu çalışma tekniği; Namık Kemal Üniversitesince hazırlanan Yüksek lisans Tezine araştırma konusu olmuştur.
Sanatçı için doğa özgür yaratma alanıdır. Kendi düşüncesine en uygun biçimleri ve tekniği doğadan alır, doğayı elinde dilediği gibi oynatır. Sanatçının yaratım süreci içinde eli, ruhu ve beyni arasında olağanüstü frekans uyumunun olması beklenir. Bu uyumun olmadığı yerde kendi kişiliğinin yaratıcı ruhunu yansıtması beklenemez.
1984 yılında Samsunda, öğretmenlik mesleğini yürüttüğü dönemde, yavaş yavaş sanat camiasının içinde kendine yer bulan Çağlayan, bir taraftan kendi üslubunu ortaya koyduğu çalışmalar üretirken diğer taraftan sanatsal birikimini mekân tasarımıyla birleştiren dekoratif panolar ve duvar resimleri yapmıştır. Sanatsal çalışmalarında tek bir konuya bağlanmak yerine tarihsel kültürel imgeleri, peyzajları, portreleri, gerçekçi veya gerçeküstü figürleri tercih ederek konu zenginliği yaratmıştır. Teknik anlatım dilini geliştirmek, olgunlaştırmak için inatla araştırmaktan, denemekten geri durmadığı, imge ile strüktürel doku efektleri arasında yüksek uyum sağlamaya çalıştığı gözlenir. Zahmetli, deneysel yöntemi ile resmini geleneksel tual resminin boya-fırça düetinden kurtarıp farklı malzemelerin ve teknolojinin birlikte kullanıldığı polifonik koroya dönüştürür.
Tamamında yoğun bir emeğin yer aldığı resimlerinde, içeriğe göre farklılaşan süreç ve aşamalar yer almaktadır. Özellikle sağlam desen ve form bilgisinin dikkat çektiği “taş portreler” serisinde ve popüler figür yorumlarında bu aşamalar görülebilmektedir. Alçak kabartma tekniği ile oluşturulmuş düzensiz yüksekliklerin bulunduğu arka plan üzerine air brush kullanımı ile yapılan boyama, dijital baskı teknolojilerinin sunduğu imkânlarla yarışır düzeydedir. Ancak Çağlayan’ın özellikle portre çalışmalarında, oldukça yalın bir teknoloji kullanımı üzerine inşa edilmiş üst düzey bir işçilik vardır. İçeriğinde fotografik imgelerin yer aldığı bu çalışmalarda kullanılan teknoloji günümüz dijital baskı yöntemleri değil, air brush ile basit tepegöz kullanımından ibarettir. Fotoğraf yüzeyindeki yumuşak geçişleri sağlamak için kullandığı air brush ‘ı; Kendi deyişi ile ( kişisel güçlü vurgu unsurlarını anonimleştirdiği için) son dönem çalışmalarında kullanmama kararı almıştır. Böylece resimlerinde boya ve malzeme dokusunun çok daha güçlü olarak ortaya çıktığı görülür.
Desen aktarımından sonra toz pastel, kuru boya hatta suluboya ile resmin alt renk grupları ve lekeleri beslenir. Oluşturulan renk efektleri “binder” ile sabitlenir. Sonra ince kum, akrilik bağlayıcılar ve su bazlı karışım malzemeleri ile hazırlanan harç, taş dokusu istenen bölgelere uygulanır. Bu uygulamadan sonra akrilik boyalarla istenilen renk ve kıvamda hem imgeyi ortaya çıkaracak, hem de taş ve kaya dokularını güçlendirecek şekilde yüzeye yedirilir. Bu aşama tamamlandıktan sonra bütün resim yüzeyine patine boyası sürülerek silinir. Çukur yerlerde kalan patine boyası, resimdeki imgenin kaya yüzeyi içinde adeta bir fosil gibi zaman içinde kendiliğinden oluştuğu illüzyonu yaratır. Farklı yüksekliklerde adeta bir alçak kabartma gibi görünen resimde yükseklik harç dolgusu ile oluşturulurken, doku istenmeyen yüzeyler kazıma yöntemi ile düzleştirilerek çukur etkisi yaratılır. Bir resmin başlangıcından bitimine kadar geçen süre içinde uygulanan beş ayrı süreç, resimde beş ayrı katman yaratmıştır. Katmanlar arasındaki estetik etkileşim izleyicinin resim yüzeyinde keşif duygusunu kışkırtacak karaktere sahiptir.
Hasan Çağlayan; Geleneksel olarak bilinen sigrafitto ve fresco tekniklerini birleştirerek oluşturduğu kendine özgü tekniği ile toplumsal olayları, insanların yaşamlarından kesitleri kayalarla bütünleştirerek bir belge niteliğinde resimlerine taşıyor. “Sansasyonel ve özenti işlerin” daha çok ilgi gördüğü günümüz sanat ortamında “yüksek emek ürünü estetik değer” yaratmak için sessizce, mütevazi bir şekilde çalışmalarına Çanakkale’de ki atölyesinde devam etmektedir. Sanatı sadece; “bedensel jestüel veya kavramsal bir eylem düzeyine indirgemeden” kendi estetik önermesini aktüel konuların toplumsal mesajları ile kodlayarak toplumsal estetik dönüşüme katkı sunuyor.
Galeri Soyut bünyesinde açılacak olan “3. BOYUT” ismini verdiği yeni sergisi ile dünyamızın ve insanlığın geleceği açısından en önemli sorunlarından biri olduğuna inandığımız ‘’Küresel Isınma’’ konusunu kendine özgü plastik-estetik bir dil ile yorumlarken izleyicide acı verici keskin bir farkındalık yaratacak diye düşünüyorum.
Kadir Şişginoğlu
Trabzon Üniversitesi ,Öğretim Görevlisi, Müze Yazarı-Müze Küratörü
